|
PAIT LEGINE BALE WISMA
SAJRONE NOVEL REMBULAN
NDHUWUR BLUMBANG
ANGGITANE NARKO “SODRUN” BUDIMAN
(TINTINGAN STRUKTURALISME GENETIK)
Ah. Syahrul Rahmat (12020114047--2012 B)
Prodi S1 Pendidikan
Bahasa dan Sastra Jawa, Fakultas Bahasa dan Seni, UNESA
A.
Purwaka
Manungsa
sajrone bebrayan nduweni rong kalungguhan, yaiku minangka makhluk individhu lan
makhluk sosial. Minangka makhluk individu nduweni kabutuhan sing maneka warna.
Kabutuhan individhu sing kaya mangkono iku kudu diselarasake karo kabutuhan
sosial supaya ora nuwuhake konflik sosial. Upamane kaya panguripan ing
kulawarga.
Wong
urip mbangun bale wisma utawa kulawarga ora selawase kepenak. Kabutuhan
individhu (pribadhi) asring tabrakan karo kabutuhan individhu liya sajrone
kulawarga. Saengga bisa nuwuhake konflik utawa disorganisasi keluarga. Miturut Soekanto (1989:354-355), disorganisasi keluarga minangka pecahe
kulawarga minangka sawijine unit kang nyawiji amarga anggota kulawarga iku ora
bisa ngleksanani kuwajiban miturut kalungguhane. Sacara sosiologis, wujud disorganisasi iku yaiku amarga pedhote
status nenikahan amarga cerai, pisah ranjang, lan sapanunggale; anane
kakurangan sajrone kulawarga, yaiku anane miskomunikasi
atara anggota kulawarga (empty shell
family); krisis kulawarga, amarga sing minangka kepala somah ninggalake
bale somah amarga mati, diukum, lan anane pepang; lan krisis kulawarga amarga faktor intern, upamane kaya jiwa
indhividu sing kaganggu.
Disorganisasi iku nggambarake kahanan kulawarga sing ora selawase
kepenak. Kadangkala sajrone urip ing kulawarga ngalami kahanan sing ora kepenak
kayata tukar-padu, kabutuhan sing ora kacukupi, lan sapiturute. Minangka
anggota kulawarga kudu bisa njaga sikep amrih kahanan sing dianggep pait iku
ora saya dadi gedhe lan nyebabake bubare bale somah. Upamane sikep ngalah
sajrone bebrayan Jawa. Wong Jawa nduweni unen-unen “wani nglah luhur wekasane”.
Suratno lan Astiyanto (2009:282) ngandharake menawa wong sing nduweni watek
ngalah, kalebu wong sing bisa njaga karukunan lan keharmonisan urip sosial. Saliyane
ngalah, isih akeh watek pinuji sing bisa digunakake kanggo ngowahi kahanan
paite urip sajrone kakulawargan amrih dadi manis kaya kang dadi pangarep-arep
sadurunge nalika nenikahan. Yaiku mujudake bale wisma sing sakinah, mawaddah, lan warohmah.
Pait legine bale wisma iku upamane kaya kang diwedhar sajrone novel Rembulan Ndhuwur Blumbang anggitane Narko
“Sodrun” Budiman.
Novel nduweni kaluwihan kang mligi tinimbang reripan fiksi liyane. Novel luwih rowa tinimbang jinise reriptan fiksi liyane kayata cerkak lan
guritan sing sarwa cekak lan winates.
Padha karo reriptan fiksi
liyane kayata cerkak, novel nduweni unsur-unsur pamangun kang diperang dadi loro
yaiku unsur intrinsik lan ekstrinsik. Unsur intrinsik yaiku unsur-unsur kang
mangun karya sastra iku dhewe kang awujud lelakon, cerita, plot, pamaragan,
tema, latar, basa utawa lelewaning basa lan sapanunggalane. Unsur ekstrinsik
yaiku unsur-unsur sanjabane karya sastra iku dhewe awujud biografi pangripta,
psikologi, ekonomi, politik, lan sosial kang kekarone nduweni pangaribawa
tumrap saawijining karya sastra (Nurgiyantoro, 2007:23-24).
Isen-isene novel
--padha karo karya sastra umume-- ngemot ngenani manungsa lan kamanungsan, uga
urip lan panguripan. Upamane novel Rembulan Ndhuwur Blumbang (sabanjure
dicekak RNB) anggitane Narko “Sodrun” Budiman kang isine nggambarake legi paite
panguripan sajrone kulawarga. Novel RNB iki nyritakake panguripane kulawarga
wiwit dadi penganten miwiti bale wisma nganti lumakune panguripan sajrone bale
wisma iku. Novel iki nggambarake wong lanang minangka kepala somah sing
tumindak ala. Kasar karo anak bojo, selingkuh, ngombe, lan dadi bandar narkoba.
Paraga wadon minangka sisihane nyoba eklas, ngalah, lan ngabekti marang
sisihane senajan tansah kelara-lara.
Gegambaran
sosial awujud panguripan sajrone bale wisma sing diwedhar pangripta sajrone
novel RNB iki narik kawigatene panulis kanggo ngonceki isine. Kedadeyan sosial
sing kaya mangkono ing jaman modhern iki asring dumadi lan dadi masalah sosial
sing umum mligine kang mangaribawani legi paite urip sajrone kulawarga. Mula
panulis kepengin ngonceki lan njlentrehake luwih jero saka aspek tematis lan
pandhangan bebrayan agung kang kinandhut sajrone novel RNB kasebut.
Kanggo mangerteni gegambarane pait
legine bale wisma sajrone novel iki, ana saperangan bab kang kudu digatekake.
Endraswara (2011:50) ngandharake yen mangerteni wujude karya sastra kuwi bisa
kanthi cara ninthingi teks sastra iku dhewe. Unsur pamangune reriptan sastra
ana rong perangan yaiku unsur intrinsik lan unsur ekstrinsik .
Gegayutane antara unsur intrinsik lan ekstrinsik sajrone
panliten sastra iki nggunakake tintingan strukturalisme genetik. Strukturalisme
sawijining paham ngenani unsur-unsur pamangune reriptan sastra, sajrone unsur
kasebut nduweni sesambungan antara unsur siji karo unsur liyane sacara wutuh
(Ratna, 2003:91). Karya sastra bisa dingerteni cikal bakale lan kedadeyane kuwi
saka landhesan struktur sosial tartamtu. Bab iki uga disengkuyung dening
Goldman sajrone Endraswara (2011:56) menawa karya sastra kuwi luwih ditengenake
asal-usule. Gegayutan tumrap asal-usul reriptan sastra mujudake tintingan
strukturalisme genetik.
Analisis unsur intrinsik
sajrone panliten iki munjerake marang tema yaiku gambaran ngenani legi paite
bale wisma sajrone novel RNB. Dene unsur ekstrinsik bakal
digayutake karo pamawase bebrayan agung kang kaperang maneh dadi rong pamawas
yaiku kapisan pamawase pangripta ngenani legi paite bale wisma nalika
ngripta novel RNB, kapindho pamawase
bebrayan ngenani legi paite bale wisma sajrone kasunyatan sosial, banjur
kang pungkasan yaiku pamawasing jagad ngenani legi paite bale wisma sajrone
novel RNB.
Landhesane teori nggunakake
tintingan strukturalisme genetik saka andharane Goldmann (sajrone Faruk, 2013:12-16)
yen strukturalisme genetik sawijining tintingan kang ngrembug bab
unsur intrinsik kang banjur digayutake karo kanyatan sajrone
bebrayan kang nduweni konsep-konsep tartamtu kayata kasunyataning manungsa,
subjek kelompok, strukturasi, lan pamawasing jagad. Goldmann
(sajrone Faruk, 2013:17) uga ngandharake
menawa konsep struktur kuwi asipat tematik. Struktur kang asipat tematik,
yaiku panliten kang dipunjerake ing perangan temane.Sabanjure anane
gegayutan antarane sastra lan kanyatan sosial, mula panliten iki kanthi nengenake
babagan pamawase pangripta lan bebrayan. Aspek tematis lan pamawase
bebrayan agung iki bakal dicakake kanggo ninthingi novel RNB anggitane narko
“Sodrun” Budinam. Pangajabe kanthi panaliten iki bisa ngreteni kasunyatan
sosial mligine ngenani legi paite bale wisma.
1.
Landhesan Teori
a.
Sosiologi Sastra
Sosiologi yaiku ilmu
sing nyinaoni ngenani manungsa sajrone masyarakat lan proses sosial ing
masyarakat iku. Dene sosiologi sastra yaiku cabang ilmu sastra sing nyinaoni
masyarakat kang ana utawa digambarake sajrone reriptan sastra. Endraswara
(2011:77) ngandharake menawa sosiologi sastra minangka panaliten kang asipat reflektif. Reriptan sastra lair saka
panguripan sosial masyarakat. Dene Luxembung (1989:23) ngandharake menawa
sastra isa dipandhang minangka sawijine gejala sosial. Sastra sing ditulis ing
mangsa tartamtu langsung gayut karo pranatan lan adat istiadat sing ana ing
jaman iku.
Sesambungane sastra lan
masyarakat bisa ditliti kanthi cara nliti peranagn sanjabane teks sastra,
upamane kalungguhane pangripta lan pamaca ing masyarakar. Kapindhone yaiku
nliti sesambungane teks sastra lan susunan
masyarakat. Panliti njingglengi kahanan masyarakat sing diwedhar dening
pangripta lan pandhangane pangripta iku dhewe (Luxembung, 1989:23-24). Wellek
lan Warren (2014:98-99) ngandharake menawa konsep sosiologi sastra sesambungan
karo telung perkara, yaiku sosiologi pangripta, sosiologi reriptan sastra, lan
sosiologi pamaca.
Sosiologi
pangripta mujudake kahanan sosial, ekonomi, idheologi, lan integrasi sosial pangripta. Sosiologi reriptan sastra njlentrehake
isi teks sastra, ancase reriptan sastra, lan perkara sosial sing maujud sajrone
reriptan sastra. Dene sosiologi pamaca ngrembug kawigatene marang lelandhesan
sosiale pamaca, pangraribawane sastra marang pamaca, pangrembakan sosial
pamaca.
b.
Aspek Tematis
Reriptan sastra kang
ngandhut unsur sosiologi isa dijlentrehake lumantar analisis struktur, mligine
ngenani tema. Merga tema sesambungan antarane makna lan tujuwan panulisan prosa
fiksi dening pengarang, mula pamaca kudu ngerteni perangan signifikan kang mangun
sawijine crita, ndudut makna sing kinandhut, lan bisa ngayutake karo tujuwan
pangriptane reriptan sastra (Aminuddin, 2011:91).
Sakabehe karya fiksi nduweni utawa ngandhut tema.
Miturut Stanton lan Kenny tema (theme) yaiku makna kang kinandhut dening
sawijining cerita (Nurgiyantoro, 2010:67). Tema ing sakabehing bab asipat mengikat ana lan orane
lelakon-konflik-kahanan tartamtu, kalebu sakabehing unsur intrinsik liyane,
amarga bab kasebut kudu nyengkuyung cetha apa orane tema kang bakal
diandharake. Tema didadekake dhasar pangrembakaning sawutuhing cerita, mula ing
kene tema asipat ngrasuk marang sawijining cerita. Mula, kanggo nemtokake tema
sawijining karya fiksi, tema kudu didudut saka sakabehing cerita kanthi
sawutuhe, dudu adhedhasar saperangan bab tartamtu saka cerita.
Nurgiyantoro (2010:71) uga ngandharake menawa pangripta milih lan
ngangkat maneka wernane masalah urip lan panguripan dadi tema utawa sub tema
sajrone reriptan fiksi adhedhasar pangalaman, ndeleng, lan interaksi-ne karo lingkungan bebrayane.
Kang kudu ditindakake nalika nggoleki tema yaiku
kang kapisan digoleki gagasan utama ing saben-saben pada sajrone karya sastra.
Gagasan utama kasebut kang diarani sub tema. Sabanjure, saka sub tema kasebut
ditemtokake sawijining sub tema kang paling gedhe pangaribawane tumrap cerita.
Sub tema kasebut kang bisa diarani tema utama utawa tema mayor kang ndayani
sawijining cerita.
c.
Strukturalisme Genetik
Sosiologi
sastra cundhuk karo aliran sastra strukturalisme genetik. Endraswara (2011:56)
ngandharake menawa strukturalisme genetik wiwitane dirembakakake ing Prancis
dening Lucien Goldmann. Anggone nganalisis novel, Goldmann mesthi negesake
landhesan sejarah. Reriptan sastra minangka representasi
kasunyatan sejarah sing njalari tuwuhe reriptan sastra.
Strukturalisme
genetik sing diwawas dening Goldmann nduweni rong perkara sing dadi dhasare.
Sepisan yaiku sesambungane makna saben perangane reriptan sastra sing padha.
Kapindone yaiku sesambungan iku mujudake perangan sing nyawiji lan ngiket.
Miturut Goldmann (sajrone Ratna, 2003:60) kanthi variabel pandhangan ndonya lan kelas
sosial, dheweke yakin menawa sastra nduweni titik tolak sing kuwat kanggo njelasake kahanan bebrayan masyarakat
tartamtu. Mulane pangripta ora mungkin nduweni pandhangan dhewe, nanging pandhangan ndonya suatu kolektif. Pandangan iku uga dudu realitas, nanging refleksi
sing diwedhar sacara imajinatif.
Struktur
reriptan sastra nduweni gegayutan sing raket karo struktur sosial. Struktur
reriptan sastra yaiku sekabehane teks basa reriptan sastra (wujud) sing nduweni
teges lan dinamis. Diarani dinamis amagra reriptan sastra iku
awujud saka proses sejarah sing terus
mlaku lan ditindhakake masyarakat ing ngendi wae reriptan sastra iku ana.
Istilah genetik tegese reriptan
sastra iku nduweni asal-usul (gen) sajrone proses sejarahe.
Minangka
sawijine teori, strukturalisme genetik minangka gambaran kasunyatan. Yaiku
gambaran ngenani tata panguripan sing nduweni sistim lan padu sing didhasarake karo landhesan ontologis kang awujud kodrat anane
kasunyatan iku lan landhesan epistimologis
kang awujud gagasan sing sistematik
ngenani cara ngreteni kasunyatan iku. Kabeh
mau diperang dadi nem konsep dhasar sing mangun teori iki yaiku fakta kamanungsan, subyek kolektif, strukturasi, pandhangan donya, pangerten, lan
panjelasan (Faruk, 2013:59).
Strukturalisme
genetik mujudake teori sing didhukung karo konsep-konsep
kang kedadeyan ing donyane manungsa. Konsep
iku yaiku fakta kamanungsan,
subyek kolektif, konsep struktur
reriptan sastra, lan pandhangan ngenani donya.
1)
Fakta Kamanungsan
Prekara sing ditindakake dening manungsa ora bisa
uwal saka bebrayan sosiale. Bebrayan sosial mau akah pangaribawane marang imajinasi-ne pangripta kanggo ngripta
reriptan sastra. Kadadeyan iku isa awujud tumindak sosial utawa politik
tartamtu. Uga bisa awujud filsafat, seni rupa, seni patung, lan sapanunggale
(Faruk, 2013:57).
Goldmann nganggep menawqa kabeh kedadeyan ing
donyane manungsa iku salah sawijine struktur sing nduweni teges (sajrone
Faruk, 2013:58). Teges iku tuwuh amarga respon saka subyek kolektif utawa
indhividhu. Kedadeyane mujudake asil upaya keseimbangan sing luwih apik sajrone
gegayutane karo donya kiwa-tengene.
2)
Subyek Kolektif
Subyek kasunyatan sing ditindakake manungsa bisa
diperang dadi loro yaiku subyek
individual lan subyek kolektif.
Bedane padha karo bedane jinise kadadeyan ing donyane manungsa. Subyek
indhividhual mujudake subyek kasunyatan indhividhu (libidal), nanging subyek
kolektif mujudake kadadeyan sosial (historis)(Faruk,
2013:62).
Revolusi sosial, politik, ekonomi, lan karya-karya
budaya sing gedhe, mujudake kadadeyan sosial (historis). Indhividhu karo naluri-ne
ora bisa mujudake kedadeyan iku. Sing bisa mujudake mung subyek trans-individual. Subyek trans
indhividhual yaiku subyek sing nangani indhividhu sajrone bagiyan. Ora awujud
kalumpuke indhividhu sing ngadeg dhewe-dhewe, nanging dadi siji awujud kolektifitas (Faruk, 2014:63).
3)
Pandhangan Donya
Miturut Goldmann pandhangan donya iku awujud
istilah sing cocog kanggo bayiyan total saka gagasan lan pangrasa kang
kaiket bebarengan karo anggota kelompok sosial tartamtu sing ora sarujuk karo
kalompok sosial liyae. Saka kasadharan kolektif,
pandhangan donya iku ngrembaka saka
wujude kadadeyan sosial lan ekonomi tartamtu sing diadhepi dening subyek kolektif (Faruk,
2013:67).
Pandhangan donya yaiku ekspresi teoretis saka sawijine kelas sosial sajrone sejarah
tartamtu sing diwedhar para pangripta, filusuf, lan seniman ing karyane.
4)
Konsep Struktur
Reriptan sastra
Reriptan sastra sing gedhe mujudake produk strukturasi subyek kolektif kaya sing wis diandharake ing
ndhuwur. Reriptan sastra nduweni struktur sing kohern lan padu. Sajrone
strukturalisme genetik, konsep struktur reriptan sastra beda karo konsep struktur sing wis dikenal (Faruk,
2013:71).
Goldmann (sajrone Faruk, 2013:71). nduweni pamawas
ngenani reriptan sastra sing umum. Sepisan, reriptan sastra mujudake ekspresi pamawas ngenani donya kanthi imajiner. Kapindho yaiku sajrone upaya iku pangripta ngripta
subyek, obyek, lan relasi imajiner.
Saka
andharan iku bisa didudut menawa Goldmann nduweni konsep struktur sing asipat tematik. Sing dadi kawigatene yaiku relasi antarane subyek karo subyek lan subyek karo
obyek sing ana ing sakiwa tengene.
Teew
(1988:152) ngandharake menawa kanggone Goldmann ora ana panentang antarane
sosiologi sastra karo aliran strukturalis. Mungguhe Goldmann pasinaon reriptan
sastra kudu diwiwiti saka analisis struktur. Kabeh reriptan sastra sing penting
nduweni structure significative sing
asipat otonom lan imanen. Sing
kudune digoleki dening panaliti kanthi analisis sing tumemen. Miturut Goldmann
uga struktur makna iku makili pandhangan donya (vision du monde) panulis, ora minangka indhividhu, ning uga
minangka wakil golongan masyarakat. Adhedhasar pandhangan donya iku panaliti
bisa mbandhingake dhata lan analisis kahanan sosial masyarakate. Saka prekara
iki reriptan sastra bisa dingerteni mula bukane saka lelandhesan struktur
sosiale. Mula varian strukturalis
Goldmann diarani strukturalisme genetik, sing ngrembug reriptan sastra saka homologi, dicundhukake karo struktur
sosial.
d.
Bale Wisma
Bale
wisma dasanamane yaiku bale somah, tegese yaiku panggon uripe kulawarga utawa
diarani rumah tangga. Kulawarga miturut
Bailon lan Maglaya (1978) yaiku loro utawa luwih indhividu sing urip sajrone
bale wisma amarga anane hubungan darah, kawin,
utawa adopsi. Kabeh nindakake interaki siji marang sijine, nduweni kalungguhan, lan ngripta uga
ngugemi sawijine budaya (kapethik saka laman http://www.kajianpustaka.com/2012/11/definisi-fungsi-dan-bentuk-keluarga.html,
kadeleng 29 Maret 2015).
Sajrone
bale wisma, saben anggota kulawarga nduweni kalungguhan dhewe-dhewe. Bapak
minangka kepala kulawarga nduweni kuwajiban mimpin lan menehi nafkah kanggo
kulawargane. Ibu nduweni kuwajiban nurus omah lan anak. Dene anak nduweni
kuwajiban ngabeki marang won tuwa lan sinau ing pawiyatan. Menawa kabeh
anggotane bisa nindakake kuwajibane dhewe-dhewe lan sarana komuniasi-ne ora kagangu, panguripan ing bale wisma bakale ayem
tentrem. Semono uga suwalike.
Wong
urip mbangun bale wisma utawa kulawarga ora selawase kepenak. Kabutuhan
individhu (pribadhi) asring tabrakan karo kabutuhan individhu liya sajrone
kulawarga. Saengga bisa nuwuhake konflik utawa disorganisasi keluarga. Miturut Soekanto (1989:354-355), disorganisasi keluarga minangka pecahe
kulawarga minangka sawijine unit kang nyawiji amarga anggota kulawarga iku ora
bisa ngleksanani kuwajiban miturut kalungguhane. Sacara sosiologis, wujud disorganisasi iku yaiku amarga pedhote
status nenikahan amarga cerai, pisah ranjang, lan sapanunggale; anane
kakurangan sajrone kulawarga, yaiku anane miskomunikasi
atara anggota kulawarga (empty shell
family); krisis kulawarga, amarga sing minangka kepala somah ninggalake
bale somah amarga mati, diukum, lan anane pepang; lan krisis kulawarga amarga faktor intern, upamane kaya jiwa
indhividu sing kaganggu.
B.
Andharan
Novel
Rembulan Ndhuwur Blumbang anggitane
Narko “Sodrun” Budiman iki nyritakake panguripane kulawarga paraga Anisah lan
Purnomo ing sabendinane wiwit nenikahan nganti purnomo dicekel pulisi amarga
kasus narkoba. Anisah minangka paraga utama kang sejatine wis duwe pepujan ati,
Jadmiko. Nanging panjaluke ibune ora bisa dibantah dheweke. Dheweke kudu gelem
dijodhokake karo priya pilihan wong tuwane. Senajan dheweke ora tresna, nanging
dheweke ora bisa nolak. Purnomo, priya kang dadi pilihan wong tuwane Anisah. Ya
Purnomo priya sugih tur bagus rupane.
Purnomo
nalika kena PHK sikepe owah. Ora nggatekake bojo lan anake. Dheweke asring mule
dalu lan kerep uring-uringan. Suwene suwe Anisah ngreti apa sing ditindakake
Purnomo. Nalika Purnomo neng rumah sakit, Anisah ngreti wong wadon selingkuhane
Purnomo. Nanging dheweke ngempet nesu kanggo njaga utuhe kulawargane. Wekasane
Purnomo dicekel pulisi amarga sasuwene iki jebul dheweke dadi bandhar sabu.
Novel Rembulan Ndhuwur Blumbang anggitane
Narko “Sodrun” Budiman iki isen-isene awujud crita sing lumrah nanging
dicritakake kanthi cara ora lumrah. Mangkono ngendikane Suparto Brata naalika
paring panyaruwe marang novel iki. Anggone pangripta ngrakit alure katon
menthes lan apik banget. Anane surprise,
suspen, lan foreshadowing bisa
ndadekake pamaca penasarani lan
gregetan anggone maca novel iki.
Saliyane nduweni unsur
intrinsik mligine alure sing narik kawigaten, novel RNB iki uga dominan ing
perangan panggambarane fakta sosial utawa kasunyatane. Kedadeyan-kedadeyan
sosial mligine sajrone panguripane kulawarga. Anane kekerasan dalam rumah tangga, kasetyan, kadurjanan, lan sapiturute.
Kabeh mau minangka kasunyatan ing bebrayan kang diwedhar sajrone reriptan fiksi
kang asipat rekan. Sajrone ilmu sastra, reriptan sing kaya mangkono iku
nuduhake struktur genetise. Tegese reriptan sastra iku ora bisa uwal saka
kasunyatan sosial kang njalari reriptan sastra iku iku ditulis.
Strukturalisme
genetik sing diwawas dening Goldmann nduweni rong perkara sing dadi dhasare.
Sepisan yaiku sesambungane makna saben perangane reriptan sastra sing padha.
Kapindone yaiku sesambungan iku mujudake perangan sing nyawiji lan ngiket.
Miturut Goldmann (sajrone Ratna, 2003:60) kanthi variabel pandhangan ndonya lan kelas
sosial, dheweke yakin menawa sastra nduweni titik tolak sing kuwat kanggo njelasake kahanan bebrayan masyarakat
tartamtu. Mulane pangripta ora mungkin nduweni pandhangan dhewe, nanging pandhangan ndonya suatu kolektif. Pandangan iku uga dudu realitas, nanging refleksi
sing diwedhar sacara imajinatif.
Pangripta medhar
pamawase bebrayan agung ngenani pait legine bale wisma lan minangka indhividune
uga melu medhar pamawase lumantar paraga rekane kanggo nggambarake gegabungane
pamaws mau. Sacara struktur genetise bisa dionceki kaya mangkene.
1.
Aspek Tematis sajrone Novel Rembulan Ndhuwur Blumbang
Novel
Rembulan Ndhuwur Blumbang anggitane
Narko “Sodrun” Budiman iki nduweni tema sosial mligine ngenani panguripane
kulawagra. Kabeh critane minangka panggambaran uripe kulawargane paraga Purnomo
lan Anisah. Dene anane kedadeyan minangka panggambarane kasunyatan dironce
dening pangripta awujud sub-sub tema kang nyengkuyung tema utamane. Sub-sub
tema iku nggambarake lagi paite urip sajrone mangun bale wisma.
2.
Gegambaran Legi Paite Bale Wisma sajrone Novel Rembulan Ndhuwur Blumbang
Reriptan
fiksi nggambarake donyane manungsa lan kamanungsan, uga urip lan panguripan.
Kalebu vovel Rembulan Ndhuwur Blumbang
anggitane Narko “Sodrun” Budiman iki. Isine minangga refleksi utawa
panggambaran kasunyatan ing bebrayan kang awujud legi paite mangun bale wisma.
Sajrone novel RNB iki gegambaran ngenani legi paite bale wisma bakal kaonceki
lan kaandharake kaya mangkene.
a.
Setya Tuhu, Bekti Marang Bojo
Setya tuhu lan bekti marang bojo sajrone novel iki
digambarake pangripta lumantar paraga Anisah. Paraga iki senajan uripe
kasia-sia lan kerep dilarani dening sisihane, nanging dheweke nyoba sabar lan
tetep setya bekti marang bojo supaya kulawargane tetep utuh. Urip sabendinane
paraga digambarake pangripta kaya cuplikan ing ngisor iki.
Anisah
minangka ibu rumah tangga sabendina ngopeni Faza lan nata ubarampene Purnomo
(Budiman, 2013:21).
Cuplikan ing
ndhuwur nggambarake kalungguhane Anisah minangka ibu rumah tangga sing saben
dinane ngopeni putrane lan nyukupi apa kang dadi kebutuhane bojone. Jaman saiki
ing kulawarga sing modhern, umume bojo melu nyambut gawe dadi wanita karir,
urusan anak lan rumah tanggane dipasrahake maang pembantune. Ora kanggo Anisah,
paraga ing novel iki. Saliyane dheweke dipenging dening sisihane nyambuit gawe,
dheweke uga emoh nyewa pembantu. Kabeh ditandhangi dhewe.
Gegambaran liya ngenani nurute paraga Anisah marang
bojone kaya ing perangan iki.
“Ora usah!
Dikumbah ngomah ae, Nis.” Wangsulane Pur nalika Anisah taren bojone.
Anisah
manut apa jare Pur. Mobil dikumbah neng omah ateges Anisah dhewe sing kudu
ngumbah (Budiman, 2013:80).
…
jejere ibu rumah tangga, Anisah iya mung monat-manut wae. Ngugemi suwarga
nunut, neraka katut! Apese wong mung ngathung kayane wong lanang, paribasane,
Anis ora bisa suwala (Budiman, 2013:23).
Rong cuplikan ing ndhuwur minangka panggambaran
pamaragane Anisah sing digambarake kanthi langsung lan ora langsung dening
pangriptane. Panggambaran ngenani setya tuhu lan bektine wong wadon marang
sisihane minangka tumindak sing tetep kudu diugemi minangka anggota utawa
subyek sajrone kakulawagan. Pamawase bebrayan agung ngenani kalungguhane wong
wadon sing sarwa nunut –sing jare swarga nunut neraka katut—iku kagambarake
kanthi trawela.
b.
Tresna Anak
Bab
ngenani tresnane wong tuwa marang anak uga digambarake pangripta lumantar
paraga Anisah minangkaibune Faza. Denen paraga Purnomo minangka bojo sawuse
ngalami kondhisi ekonomi sing mudhun, dheweke asring uring-uringan. Kerep mulih
bengi lan ora nggatekake anake. Anake asring nakokake bapake sing ora tau mulih
lan nganti kepengin mangan lan jagong bareng ning ora keturutan. Suwalike,
Anisah minangka jejere ibu tresna banget karo putrane. Dheweke nyepaki
sembarang kebutuhane putrane. Anggone nggulawenthah putrane kanthi cara sing
alus lan ora kerep ndukani.
Gegambaran
tresnane paraga Anisah minangka jejere ibu kang digambarake pangripta sajrone
novel iki kaya ing cuplikan iki.
…Kandhane karo ngekep anak
lanange kuwi kebak rasa tresna asih lan ora lali eseme. “Faza mau dolanan karo
sapa wae?” pitakone sinambi gelus-elus rambute anake kuwi (Budiman, 2013:44).
Cuplikan iki
nggambarake tresnane Anisah sing nalika iku lagi lara, ning dislimurake nalika
putrane ngonangi larane amrih putrane ora sedhih. Cara sing dilakoni wong tuwa
kaya mangkene iki ing bebrayan asring ditemoni. Wong tuwa lila kurban rasa,
bandha, lan nyawa kanggo putra-putrine. Ara lapane disingidake supaya ora dadi
pikirane putrane. Kedadeyan sing kaya mangkene iki minangka wujud tresnane wong
tuwa marang anak. Senajan ing tembe jarang sing oleh walesan apik saka anak.
Ora sithik anak sing nyia-nyia wong tuwane.
Gegambaran
tresnane Anisah liyane yaiku nalika Anisah didukani sisihane. Dheweke ngalah
ora kapancing nesu lan ngalih nyedhaki putrane. Kaya cuplikan ing ngisor iki.
Anisah ngelus rambute Faza sing
rada brintik kuwi kebak katresnan. Ora let suwe bathuke disun. Rasa trenyuh
tuwuh saka sanubari jejere ibu sing wis nglairake. Driji-drijine banjur
ngemeng-ngemeng, mijeti sikile anake sing krasa anget saking kesele playon mau
awan (Budiman, 2013:68).
Cuplikan ing ndhuwur
nggambarake Anisah sing didukani sisihane mabjur nggoleki Faza kanggo nglipur
dhiri. Kita asring nemokake gegambaran kaya mangkono ing urip bebrayan. Anane
anak minangka sarana kanggo nunggalake rasane wong tuwa lorone. Wong tuwa sing
asring tukar padu umume isih nggatekake kalungguhan lan nasibe anak. Anak uga
kanggo sarana nglipur dhiri nalika kahanan kulawarega kurang kepenak.
c.
Ngalah
Sikep sing trep
nalika bale wisma krasa pait, krasa panas yaiku ngalah. Upamane kaya paraga
Anisah sing sabendinane kerep dilarani sisihane sajrone novel iki. Kaya
cuplikan ing ngisor iki.
Sarehne dipancing Pur tetep ora
sumaur, Anisah ngomong maneh kanthi sareh, “Sampeyan sing bener, Mas. Aku sing
luput. Aku nyuwun pangapura, suk-suk neh Faza luwih takkerengane.”
Purnomo meneng wae. Adhem. Kaya
biyasane! Rumangsa ora direwes, Anisah menyat saka kursine. Jumangkah metu
menyang latar. Nyawang Faza karo puspus. (Budiman, 2013:26).
Cuplikan ing
ndhuwur nggambarake paraga Anisah sing ngalahi nalika anggone rembugan karo
sisihane krasa saya panas. Dheweke ngrumangsani slah lan uput, senajan nyatane
ora salah, banjur dheweke ngalih saka papan kono mumpung durung tambah panas
lan nglarani ati.
Ngalah lan
rebutan salah sajrone urip ing kulawarga bisa ndadekake kulawarga tetep utuh
lan manunggal. Suwalike menawa saben anggota kulawarga padha egoise, anggone
mbangun bale wisma bakal rubuh. Kaya cuplikan ing ngisor iki.
“Kuwi lek
karepmu! Lha apa turahe blanja re enek ta, Nis, kok jik njujeg ae?”
Masaalah, Anisah sepisan maneh kudu ngempet protes atine. Yen wis ngono
kuwi dhadhane Anisah krasa kebak, seseg, pulung atine krasa muneg-muneg.
Tinimbang kedawa-dawa, Anisah aluwung meneng sawetara. (Budiman, 2013:42).
Cuplikan ing ndhuwur uga nggambarake sikep nngalahe
paraga Anisah nalika lagi tukaran karo bojone. Tinimbang kedawa-dawa dheweke
ngalah wae. Wong Jawa nduweni unen-unen “wani nglah luhur wekasane”. Suratno
lan Astiyanto (2009:282) ngandharake menawa wong sing nduweni watek ngalah,
kalebu wong sing bisa njaga karukunan lan keharmonisan
urip sosial. Saliyane ngalah, isih
akeh watek pinuji sing bisa digunakake kanggo ngowahi kahanan paite urip
sajrone kakulawargan amrih dadi manis kaya kang dadi pangarep-arep sadurunge
nalika nenikahan. Yaiku mujudake bale wisma sing sakinah, mawaddah, lan warohmah.
d.
Urip Mandhiri
Urip
mandhisi sajrone mangun bale wisma digambarake pangripta lumantar paraga
Anisah. Anisah sadurunge nikah karo Purnomo nyambut gawe ing Bank BCA, naging
sawise nikah, dheweke dikongkon metu saka penggaweyane. Kanggo nyukupi
kabutuhan kulawargane kabeh saka asil mergawene Purnomo sing luwih saka cukup
iku. Nanging sawise Purnomo di-PHK, kahanan ekonomi kulawargane saya mudhun.
Mula Anisah nyoba nyukupi kabutuhane dhewe lan njajane putrane sarana dodolan.
Kaya cuplikan ing ngisor iki.
Senajan ora ketang mung nggawa
barang samben konveksian, kambi, sarung bantal, daster, krudhung, jilbab lan
sprei, penggaweyan rutin kuwi wis ana asile. Ora isin-isin. Anisah kepengin
mandhiri…. Kena kanggo tambel butuh (Budiman, 2013:93).
Andharane pangripta ing
ndhuwur nggambarake Anisah sing dodol konveksian, kambi, sarung bantal, daster,
krudhung, jilbab lan sprei minangka samben sinambi ngeterake putrane sekolah.
Saka asil dodolane iku dheweke bisa nyukupi kabutuhane. Awit dheweke mung
diblanjani sithik dening sisihane lan panjaluan uga kabutuhan kulawarga sing
akeh.
Kasunyatan
sosial sing ana ing bebrayan saiki akeh ditemokake wong wadon sing nyambut
gawe. Saliyane kanggo nyukupi kabutuhane dhewe, dheweke uga bisa mbantu ekonomi
kulawarga. Malah akeh ing jaman modhern iki women
career. Senajan kaya mangkono, kalungguhan minangka jejere bojo lan ibu
kudu tetep ditindakake kuwajibane. Kaya paraga Anisah kang digambarake
pangripta sajrone novel iki.
e.
Nesu
Sajrone
urip ing bale wisma ora sateruse enak. Kadang kala ana pait getire. Pait getire
iku mujudake disorganisasi keluarga
kaya pamawase Sukanto (1989) ing ndhuwur. Pait getire bale wisma sing ora bisa
diempet bakal muntab upamane dadi
kanepson. Kaya cuplikan sajrnone novel ing ngisor iki.
“Elinga Mas! Najan rupaku elek,
atiku ora elek kaya panjenengan!” Anisah wis ora kuwat ngempet seseg ampeg ing
njero dhadhane.
“Cangkemmu sokur angger ae, Nis!”
“Wong lanang ora kenek diajeni ya
panjenengan kuwi, Mas. Aja dupeh omah iki gaweyanmu. Kayu bata saka wong
tuwamu. Elinga, lemah iki duweke wong tuwaku, Mas”. (Budiman, 2013:106)
Cuplikan ing ndhuwur
nggambarake kanepsone Anisah sing wis ora kuwat dibendhung maneh. Wektu iku
dirasa pas dening Anisah kanggo medhar uneg-unege sasuwene iki. Dene kanepsone
paraga Purnomo minangka pakulinane sabendinane wiwit dheweke di-PHK. Sajrone urip sosial ing bebrayan mligine ing
kulawarga, gegambaran kulawarga sing kaya mangkene iki disebabake amarga
kurange komunikasi lan amarga
kondhisi kulawagra sing ora kepenak. Kayata kacingkrangan, tukar padu, salah
pangerten, lan sapiturute.
f.
Ngamukan, Egois
Wedhare
kanepson ing ndhuwur ndadekake sawijine paraga nduweni sikep Ngamukan lan
egois. Kaya paraga Purnomo sajrone novel iki. Cuplikane kaya mangkene.
...Purnomo wis nuduhake watak
asline. Kepenginane kaya biyen, tansah oleha kawigaten khusus saka bojone kaya
dhek abene. Anisah kudu luwih peduli marang dheweke tinimbang anake...
(Budiman, 2013:22).
Urip
bebrayan kanggone wong loro, Anis lan Pur pancen ora gampang kaya sing didelok
ing kasunyatan. Nalika dilakoni dhewe pranyata krasa abot sanggane. Sawise
Purnomo di-PHK, dheweke wiwit nuduhake watak asline. Watak ala kang diduweni
bojone Anis kuwi. Egois lan ora mikir kahanan liyane. Pur mung kepengin peduline
Anis mung kanggo dheweke. Senajan wis nduwe anak, nanging Pur ora mikirake bab
kuwi. Sing dibutuhne ya mung Anis kang bisa nglayani apa kang dadi kekarepane.
Anis ya mung bisa manut marang prentahe bojone. Arep dikapaknea wong Pur kuwi
minangka kepala rumah tanggane.
g.
Nyiksa Bojo
Saka
wateg wantune paraga Purnomo sig owah sawise di-PHK njalari dheweke gampang
nesu. Sing dadi panggon muntabe kanepsone yaiku paraga Anisah, bojone. Apa sing
ditindakake Anisah mungguhe Pur ora ana benere. Anisah kerep dilarani. Kaya
cuplikan ing ngisor iki.
...Saben ana ngomah Pur arang
nyuwara, sepisan pindho ngomong kanggo Anisah ukarane nylekit. Manasi ati.
Nglarani ati wadone...
Pur priya bagus tur gagah pideksa
pranyata atine ora sumbut karo baguse. Nyatane Pur ora bisa ngajeni wadone.
Sapa sing ngira Pur mung becik pasuryane. Nanging asring manasi kupinge bojone.
Embuh masiya Anisah salah apa bener, neng ngarepe Pur ya tetep salah (Budiman,
2013:41).
Cuplikan ing ndhuwur
nggambarake konflik batin utawa konflik psikologis kang dialami dening paraga
Anisah sabendinane. Anggone mangun bale wisma tansah kelara-lara lan kasia-sia
dening sisihane dhewe. Saliyane disiksa batine, Anisah uga sisiksa badan
fisike.
Upamane
nalika dheweke diarani nyolong dhuwite Purnomo. Anisah sing lagi neng omahe
wong tuwane ing wayah surub iku diglandhang mulih lan siseneni neng omah. Anisah
sing mbela dhiri lan nyenggol bab café lan purel malah dianyaya dening Purnomo.
Rambute dijambak lan digeret. Upama bapake Anisa ora nututi mulih lan misah kekarone,
kedadeyane bakal saya ndadra. Gegambarane kedadeyan iku kaya cuplikan ing
ngisor iki.
………
“Cukup! Ngomongne café takremet lambemu!”
“Remeten lek wani! Ayo, nyoh remeten! Nyatane iya,
arep apa?” Nyecret ae suwarane Anisah.
Pur njambak rambute Anisah.
Digeret supaya ngadeg. Anisah kelaran…. Faza nangis njempling-njempling weruh
ibuke kelaran dipulasara bapake (Budiman, 2013:107)
Kedadeyan sing
kaya mangkono iku ing bebrayan wis asring ditemokake. Ora sithik wong lanang
sing nyiksa bojo lan anake. Ana uga sing nganti mateni kanthi cara sing
ngegirisi. Kedadeyan sajrone crita iku uga dumadi ing ngarepe anake. Perkara
sing kaya mangkene iki bisa ngrusak kapribadhene bocah. Ndadekake bocah ora
krasan neng omah. Dadi bocah sing broken
home lan njalari tumindak nyimpang saka tatanan kaya kenakalan remaja ing jaman saiki.
h.
Ora Ngurmati Maratuwa
Mangun bale
wisma saliyane kudu rukun karo anak bojo uga kudu rukun karo maratuwa amrih
kepenak sesrawungane. Wong tuwa lan maratuwa sing bakal disambati menawa ana
apa-apane sajrone bale wisma iku. Menawa ora rukun bakal satru lan bakal
singkur mungkur bebasane. Kaya cuplikan ing ngisor iki.
“Mas,…” Anisah mandheg lan noleh
“anggep panjenengan neng kulawargaku jian blas ora ngajeni.” Senggol Anisah anggoni semanta. “Panjenengan ngreti
sing takkarepake?”
Pur gedheg alon… (Budiman,
2013:52).
……….
Asrini, simboke Anis menyat saka
lungguhe. Marani Pur sing isih dolanan HP neng ngarep lawang butulan. Ora
ngrewes blas karo simbok maratuwane sing wis ana cedhake (Budiman, 2013:58).
Cuplikan ing ndhuwur
nggambarake paraga Pur sing ora ngajeni maratuwane. Dheweke angel srawungkaro
maratuwane, apa maneh maratuwa kakung. Syairozi (2010) ngandharake –nalika
paring pamedhar sabda adicara penggih manten ing Glagah-Lamongan—menawa anak
rukun karo maratuwane, mbale sing cilik bakal krasa jembar. Suwalike, menawa ora
bisa ngewongake utawawa nganti padu, mbale sing jembar bakal krasa seseg. Ukara
iku inangka pepindhah supaya rukun karo maratuwa supaya bale wisma sing
dibangun bakal ayem tentrem. Ora kaya sing dilakoni paraga Purnomo ing novel
RNB iku.
i.
Medok, Selingkuh, Ngapusi Bojo, Narkoba
Fenomena sosial kang
njalari rusake bale wisma sing kagambarake sajrone novel RNG iki yaiku medok,
slingkuh, ngapusi bojo, lan narkoba. Kaya cuplikan ing ngisor iki.
Mripate Pur wis rayam-rayam.
Tangan tengene isih ngrangkul pundhake Metty. Sing dirangkul sajak ngalem. Bas
lan Soni kala-kala meri karo Pur. Rupane ora bagus ning akeh purel sing tuman
krasan karo dheweke…. Mbura-mburu. Kanggo mbagusi rupane, nyah-nyoh yen
ngeculake lembaran seketan apa atusan ewu kanggo purel (Budiman, 2013:72).
………………..
“...Aja kok
kira sasuwene iki aku meneng merga wis urip seneng awor panjenengan. Bagusmu,
bandhamu wis kok ngge poya-poya neng cafe! Ati lan pikiranmu wis dikempit
keleke purel...”
Pur jenggirat kaget. Ora ngira
yen bojone bakal ngucap kaya mangkono... (Budiman, 2013:106).
Cuplikan ing ndhuwur
nggambarake paraga Purnomo sing seneng medok lan minum ing café. Dhuwite digawe
poya-poya neng café kana karo para pelayan café utawa purel, wanita playahan
ing café kana. Anisah sasuwene iki pancen mung meneng lan manut apa kang
dikandhakake karo bojone. Dheweke ora ngreti tumindake sasuwene iki. Ning
sewe-suwe dheweke ngreti saka kancane Pur ing café nalika ngeterna dompete Pur
sing ceblok ing café kana.
Gegambaran
sosial sing diibaratake kaya tumindake paraga Pur ing ndhuwur asring kita
temoni. Akeh banget mligine ing kutha, wong sing sugih bandha dolan menyang
panggon hiburan malam. Neng kana
ngombe nganti mabuk lan ana sing mbayari wanita playahan kanggo nuruti nafsu
bejate. Tumindak sing kaya mangkono iku nulayani janji sucine nenikahan,
mblenjani janji sehidup semati sajrone mangun bale wisma.
Gegambaran
ngenani selingkuh sajrone novel iki kaya
mangkene cuplikane.
...Sanajan adoh saka Blitar padununge Septiani,
nanging dalan Kertanegara kuwi wis diapali Septiani lan Pur. Wiwit saka pacaran
biyen nganti dadi selingkuhan saiki... (Budiman, 2013:101).
Septiani, minangka paraga sing dadi selingkuhane pur
lan ngandhut anake Pur. Paraga sing sasuwene iki nyebabake pecahe tresnane
Purnomo lan mangan wektu uga donyane Purnomo.
Pur lan Septiani mbayangake lelakone ndhisik nalika isih pacaran nganti
saiki malah wis dadi selingkuhan. Dalan Kertanegara minangka seksi lumakune
tresna kekarone. Dalan kuwi kang ajeg diliwati. Jarak adoh ora dadi ngapa amrih
bisa ketemu pepujane ati. Tanpa mikir kepiye rasane bojone ing omah.
Cuplikan sabanjure nggambarake paraga Anisah nalika
ngreti Septiani sing yambangi Pur ing rumah sakit. Anisah krasa seseg dhadhane
nalika nyawang Pur lagi gegojegan karo Septiani karo nyekeli wetenge sing katon
gedhe iku. Kaya mangene gegambarane kahanane Anisah.
...Astagfirullah...” Ansiah
nyebut. Dhadhane sakala krasa kegada alugara. “Septiani?” pitakon atine nalika
saka walike korden pembatas kamar pasien meruhi wadon sing tau diweruhi ing
lesehan Dewi Ratih kae, saiki lungguh ing dipan cedhak bojone (Budiman, 2013:160).
Bab kang luwih gawe
kagete Anisah yaiku dheweke nemoni ana wong wadon kang lungguh ing cedhake Pur
nalika ing rumah sakit. Wong wadon kuwi ya Septiani. Wong wadon kang ditemoni
nalika dhisik dheweke mangan karo Faza lan Miko. Septiani ora liya yaiku tilas
pacare Miko sing jare mung ngentekne bandhane priya. Ora liya Septiani kuwi ya
nduweni hubungan khusus karo Pur, bojone.
Cuplikan
sabanjure yaiku nalika Purnomo digawa menyang kantor pulisi amarga disangka
dadi bandhar sabu ing Blitar. Bisnis seluler sing dikandhakake marang Anisah
ing Blitar kana jebule bisnis narkoba. Kaya mangkene cuplikane.
“Pak Pur badhe kabeta dhateng
kantor polisi saperlu disuwuni katrangan, magepokan kaliyan peredaran sabu-sabu
ing Blitar. Mangga serat menika katandhatangani, Bu.” (Budiman, 2013:165).
……..
Purnomo ndhingkluk kaya wedhus
dituntun menyang kebonan. Anisah ndheprok neng emper rumah sakit. Panyawange
ngetutake lakune Pur……
Faza nangis weruh bapake mlaku
diapit pulisi. Ditumpakake mobil pulisi terus ninggalake rumah sakit (Budiman,
2013:167).
Durung wae metu saka
rumah sakit, nambah maneh masalah kang ditampa Pur. Durung waras saka larane,
lara atine Anisah wis ditambahi maneh. Ora ngira yen bojone sing jare nunggu
konter neng Blitar, pranyata dheweke dadi bandar sabu-sabu. Ya pantes yen
dhuwit ing tabungane akeh banget. Pantes yen Pur nglarang Anisah melu ing
Blitar.
Pranyata
Pur kuwi bandar sabu-sabu. Mula dheweke pantes yen asring mabok-mabokan ing
cafe. Anisah kaget, kluwargane liyane ya tambah kaget. Anisah nangis, geneya
kok lelakone uripe dadi kaya ngene. Kabeh mau gawe kagete pamaca. Ora ngira yen
panganggit nduweni crita kang kaya mangkono.
3.
Pamawase
Bebrayan Agung
Pamawase bebrayan agung ngenani
kadadeyan kasunyatan sosial ing bale wisma sajrone novel RNB iki kaperang dadi
telu. Yaiku pamawase pangripta ngenani legi paite bale wisma lan pamawase bebrayan
ngenani pait legine bale wisma ing kasunyatan.
a.
Pamawase
Pangripta Ngenani Legi Paite Bale Wisma Nalika Ngripta Novel RNB
Pamawase Narko “Sodrun” Budiman
minangka pangriptane novel RNB iki ngenani legi paite bale wisma kagambarake
sajrone reriptane yaiku novel RNB iki dhewe. Upamane ngeni panguripan. Kaya
cuplikan ing ngisor iki.
Rodhane
panguripan kaya mubeng sesere rodha cikar. Anane mung uja lan uji. Yen isih
diuja dening Gusti Allah, prasasat obah mung sajangkah nemu upah. Ucap saklimah
nggawa berkah. Dhuwit teka ndlidir nggoleki kancane sing nylepit. Suwalike yen
isih kena ujian, iya kudu sabar lan nrima. Kuncine tawakkal lan terus ndedonga
supaya bisa ngadhepi lan lulus saka ujian mau (Budiman,
2013:22).
Cuplikan ing ndhuwur
nggambarake pamawase pangripta ngenani panguripan. Urip iku pindha rodha sing
muter. Isen-isene urip mung nikmat lan pacoban. Menawa lagi oleh nikmat kudu
tansah disukuri lan digawe sarana nandur kabecikan. Menawa oleh pacoban kudu
tansah sabar lan ngati-ati aja nganti keblasuk ing jagading kadurjanan.
Ngenani
pandhangane pangripta ngenani legi paite bale wisma kaya kang digambarake
sajrone cuplikan iki.
….Proyek
poperty pancen sengkud-sengkude. Akeh perumahan lan perkampungan modhern kag
bisa gawe ndedele pengasilane Purnomo. Manajer pemasaran kuwi oleh akeh bonus
saka bose yen perusahaane tambah akeh pelanggane.
…….
Bareng
saiki Purnomo kena pehaka wiwit krasa
anane owah-owahan sajrone ngadhepi lakon panguripan. Sejatine Anisah ora gelem
dijak regejegan. Apa maneh tukaran. Kejaba isin dirungu tangga, Anisah ora
kepengin konflik suami-istri iki dirasakake Faza. Anake sing balita kuwi aja
nganti meruhi kahanan sing dirasakne wong tuwane. Awit bakal nganggu
fisiologise (Budiman, 2013:22)
Pangripta nggambarake
kahanan kulawarga sing sarwa kecukupan uripe. Katon ayem tentrem. Nanging
sawise wong lanang kang jejere minangka kepala kulawarga di-PHK, kahanan
ekonomi kulawarga saya mungkret. Saengga njalari kondhisi psikis sing gampang
kaganggu. Perkara cilik wae bisa dadi rame, kaya kang digambarake pangripta
lumantar paraga Purnomo lan Anisah.
Status ekonomi sosial (SES) bakal nemtokake tingkat kesejahteraan lan keharmonisan
uripe kulawarga. Kahanan sing kaya
mangkono ing bebrayan umume bisa njalari pait getire bale wisma. Saengga bisa
nuwuhake tumindak sing nyimpang saka tatanan.
Kayata kasus kekerasan dalam rumah
tangga, selingkuh, golek pangupajiwa kanthi cara ora halal, mendem, medok, lan sapiturute.
b.
Pamawase
Bebrayan Ngenani Legi Paite Bale Wisma sajrone Kasunyatan Sosial
Reriptan sastra pancen ora bisa uwal
karo bebrayan lan pangriptane. Pamawase bebrayan ngenani legi paite bale wisma
sajrone mangun bale wisma akeh banget. Saben
anggota kulawarga nduweni kalungguhan dhewe-dhewe. Bapak minangka kepala
kulawarga nduweni kuwajiban mimpin lan menehi nafkah kanggo kulawargane. Ibu nduweni kuwajiban ngurus omah lan
anak. Dene anak nduweni kuwajiban ngabekti marang wong tuwa lan sinau ing
pawiyatan. Menawa kabeh anggotane bisa nindakake kuwajibane dhewe-dhewe lan
sarana komuniasi-ne ora kagangu,
panguripan ing bale wisma bakale ayem tentrem. Semono uga suwalike.
C.
Panutup
Novel
RNB anggitane Narko “Sodrun “ Budiman iki nyritakake ngenani legi paite bale
wisma. Novel minangka jinise reriptan sastra ora bisa uwal karo kahanan sosial
ing bebrayan lan pangriptane. Semono uga novel RNB iki. Mula novel iki
katintingi nggunakake teori strukturalisme genetik miturut pamawase Goldman.
Goldmann (sajrone Ratna, 2003:60) kanthi variabel
pandhangan ndonya lan kelas sosial,
dheweke yakin menawa sastra nduweni titik
tolak sing kuwat kanggo njelasake kahanan bebrayan masyarakat tartamtu.
Mulane pangripta ora mungkin nduweni pandhangan
dhewe, nanging pandhangan ndonya suatu
kolektif. Pandangan iku uga dudu realitas,
nanging refleksi sing diwedhar sacara imajinatif.
Semono uga novel iki kang ngangkat tema sosial mligine panguripan mbangun
bale wisma kang diwedhar sajrone reriptan fiktif sing ora bisa uwal saka
kasunyatan sosial kang ana ing bebrayan.
Kapustakan
Aminuddin, 2011. Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung:
Sinar Baru Algensindo.
Budiman,
Narko “Sodrun”. 2013. Rembulan Ndhuwur
Blumbang. Yogyakarta: Azzagrafika
Endraswara, Suwardi. 2011. Metodologi Penelitian Sastra: Epistemologi, Model, Teori, dan Aplikasi. Yogyakarta: Caps.
Faruk.
2013. Pengantar Sosiologi Sastra: dari
Strukturalisme Genetik sampai Post-Modernisme. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.
Nurgiyantoro, Burhan. 2010. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gajah Mada University Press.
Ratna, Nyoman Kutha. 2003. Paradigma Sosiologi Sastra. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.
Soekanto, Soerjono. 1989. Sosiologi: Suatu Pengantar. Jakarta: CV Rajawali.
Suratno, Pardi, lan Astiyanto, Heniy. 2009. Gusti Ora Sare: 90 Mutiara Nilai Kearifan
budaya Jawa. Yogyakarta: Adiwacana.
Teeuw, A. 1988. Sastra
dan Ilmu Sastra. Jakarta: Pustaka Jaya.
Wellek,
Renne lan Austin Warren. 2014. Teori
Kesusastraan. Kajarwakake dening Melani Budianta. Jakarta: PT. Gramedia.
Posting Komentar